Procesy urbanizacji w Europie Zachodniej. Paryż – światowa metropolia

Znasz i zapewne często używasz takich terminów, jak wieś i miasto. Czym różnią się odpowiednie pojęcia? Co powoduje, że pewne miejsce staje się miastem, tj. skupiskiem ludzi wykonujących zawody nierolnicze? A co spowodowało, że miasto leżące nad niezbyt dużą rzeką najpierw stało się stolicą dużego państwa, a potem rozrosło się i dzisiaj jest miastem metropolitalnym oddziałującym na procesy światowej gospodarki?

Już wiesz

• czym różni się wieś od miasta;

• jakie funkcje spełnia miasto;

• jak przebiegają procesy urbanizacji.

Nauczysz się

• omawiać procesy metropolizacji miast w Europie;

• wymieniać najważniejsze cechy miasta należącego do sieci metropolii światowych;

• wskazywać na mapie Europy najważniejsze miasta metropolie kontynentalne i światowe;

• rozpoznawać na zdjęciach najważniejsze atrakcje turystyczne Paryża.

1. Miasto – korzyści przestrzeni miejskiej

Miasta powstawały i rozwijały się w różnych miejscach na ziemi. W Europie, która od wieków była gęsto zaludniona, duże miasta istniały już w starożytności. Podczas rewolucji przemysłowej nastąpił gwałtowny rozwój miast. W kolejnych latach zmiany w transporcie, rozwój handlu i usług wpłynęły na dalsze powiększanie się liczby ludności w miastach i ich rozrost w przestrzeni. Ten wielki rozwój miast związany jest z korzyściami wynikającymi z lokalizowania dużej liczby ludności w aglomeracjach miejsko‑przemysłowych.

Współcześnie do tzw. korzyści aglomeracji należą:

• obniżenie kosztów produkcji, gdyż pracodawca korzysta z usług dużej liczby pracowników, którzy mając różnorodne przygotowanie i wykształcenie, wykonują tylko określone wyspecjalizowane czynności;

• obniżenie kosztów działalności przedsiębiorstw wynikające z wykorzystania istniejącej już infrastruktury technicznej, takiej jak: linie transportowe, linie energetyczne, obiekty handlowo‑usługowe, budynki techniczne;

• umożliwienie łatwego dostępu do wielu skupionych w mieście instytucji i organizacji spełniających funkcje edukacyjne, kulturalne, medyczne, finansowe, rekreacyjne, naukowo‑badawcze.

Miasta można sklasyfikować ze względu na główne funkcje, jakie spełniają. I tak wyróżniamy miasta przemysłowe, transportowe, portowe, handlowo‑usługowe, uzdrowiskowe i inne.
Miasta wielkie, np. aglomeracje, mają wykształconą większość z wyżej wymienionych funkcji, a ich odrębność przejawia się w innych cechach, np. historycznych, architektonicznych czy kulturowych.

Ciekawostka

Dla celów administracyjnych i statystycznych ustala się kryteria, jakie musi spełniać jednostka osadnicza, aby mogła zostać uznana za miasto. W różnych państwach przyjmuje się różne kryteria. Do najważniejszych należą zwykle liczba mieszkańców, gęstość zaludnienia i liczba pracujących w zawodach pozarolniczych.

Polecenie 1

Odszukaj w źródłach informacji, jakie kryteria musi spełniać wieś w Polsce, aby mogła stać się miastem.

2. Procesy urbanizacji w Europie Zachodniej

Rozwój przemysłu, handlu i transportu przyczynił się do żywiołowego rozrostu miast europejskich. Proces prowadzący do rozwoju miast nazywa się urbanizacją (łac. urbanus – 'miejski').

Głównymi symptomami procesu urbanizacji są:

• wzrost liczby ludności mieszkającej w miastach;

• powiększanie się liczby miast;

• przekształcanie się wsi w miasta – nadanie praw miejskich;

• powiększanie się obszaru istniejących już miast i ich wpływ na tereny wiejskie;

• rozpowszechnianie się obyczajów i zachowań miejskich;

• wzrost liczby ludności pracującej poza rolnictwem.

Najczęściej spotykany miernik poziomu urbanizacji to odsetek ludności miejskiej. Europa jest obszarem dużej koncentracji ludności w miastach, w których w 2015 roku mieszkało 73,6% ogółu ludności. Występują jednak znaczne różnice regionalne. Największy udział ludności miejskiej notowany jest w Europie Północnej – 81,2% i w Europie Zachodniej – 78,9%; najmniejszy stopień zurbanizowania występuje w Europie Wschodniej – 69,4% i w Europie Południowej – 70,1%. Ogólnie najwyższy poziom urbanizacji notowany jest w państwach wysoko rozwiniętych.

Ćwiczenie 1

Ćwiczenie 2

Ciekawostka

Miasta na wielką skalę zaczęły się rozwijać w końcu XVII wieku w Wielkiej Brytanii. Na początku XIX wieku urbanizacja rozszerzyła się na kontynentalną Europę Zachodnią, a w drugiej połowie tego wieku na resztę Europy, Amerykę Północną i Australię. Pod koniec XX wieku silny rozwój miast nastąpił w najbardziej zaludnionych krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej.
W 1950 roku w miastach żyło niespełna 30% ogółu mieszkańców Ziemi i były tylko 2 miasta z liczbą ludności powyżej 10 mln (Nowy Jork i Tokio). W 2015 roku w miastach mieszka już ponad połowa ludności naszej planety (54 %) i jest blisko 500 aglomeracji liczących więcej niż 1 mln mieszkańców, w tym 23 megamiasta o liczbie ludności przekraczającej 10 mln. Obecnie za największą aglomerację miejską świata uznaje się Tokio, gdzie mieszka ok. 38 mln osób, czyli tyle, ile w całej Polsce.
Prognozy wskazują, że w 2030 roku w miastach będzie żyło 59% ogółu mieszkańców Ziemi.

3. Procesy metropolizacji

W państwach silnie zurbanizowanych następuje szybki wzrost liczby ludności w wielkich miastach. Powiększające się ośrodki miejskie tworzą aglomeracjei konurbacje. Aglomeracja to typowa forma przestrzenna miasta wielomilionowego. Składa się ona z głównego ośrodka, wokół którego powstały mniejsze ośrodki, często potem wchłaniane przez rozrastające się centrum. Konurbacja to inna forma scalania kilkunastu miast w jeden wielki okręg miejsko‑przemysłowy. Powstaje ona z miast leżących blisko siebie, które są połączone więzami gospodarczymi i społecznymi, ale żadne miasto nie odgrywa nadrzędnej roli. Konurbacjami w Europie są na przykład Zagłębie Ruhry w Niemczech, Zagłębie Górnośląskie w Polsce, Wielki Manchester oraz Merseyside z centralnie położonym Liverpoolem w Wielkiej Brytanii. Współcześnie miasta świata zmieniają się w procesach metropolizacji, czyli tworzenia się ogromnych miast – metropolii – z liczbą ludności przekraczającą 1 mln mieszkańców. Związane to jest ze zmianami w gospodarce światowej oraz procesami globalizacji. Wzrost liczby ludności w metropolii następuje przez ruch naturalny ludności i dodatnie saldo migracji. Rozwój przestrzenny miasta polega na powiększaniu się stref podmiejskich i przedmiejskich.

Warto wiedzieć

Termin metropolia wywodzi się z języka greckiego i oznacza 'miasto–matkę', 'miasto założycielskie kolonii' (meter – 'matka', polis – 'miasto'). Często metropolią nazywa się też główne miasto – stolicę państwa lub regionu. Dawniej termin metropolia odnosił się do miast liczących 100–200 tys. mieszkańców. Obecnie nazwę tę stosuje się do miast, w których mieszka ponad 1 mln ludzi. Ze względu na znaczenie i pełnione funkcje miasta–metropolie dzieli się na światowe, kontynentalne i regionalne.

Metropolie światowe sterują procesami globalizacji i oddziałują na gospodarkę światową. Miasto metropolitalne jest:

• centrum władzy politycznej w wymiarze krajowym i międzynarodowym wraz z organizacjami wspierającymi rząd;

• wielkim centrum usług finansowych, bankowych oraz ubezpieczeniowych;

• centrum handlu światowego z systemem wzajemnych relacji związanych z przepływem towarów;

• węzłem światowej komunikacji, w tym transportu, posiadającym rozbudowane systemy przenoszenia ludzi, towarów i informacji;

• punktem gromadzenia, przetwarzania i upowszechniania informacji za pośrednictwem publikacji i systemów informatycznych na cały świat.

Miasto metropolitalne, niekiedy nazywane też miastem światowym lub globalnym, jest także wielkim centrum turystycznym z rozbudowaną bazą turystyczną, siedzibą instytucji kulturalnych i klubów sportowych mających międzynarodową markę. Są też w nim regularnie organizowane międzynarodowe imprezy: kongresy, wystawy, festiwale artystyczne i zawody sportowe. Metropoliami o znaczeniu światowym są dwa miasta europejskie – Paryż i Londyn (ponadto Nowy Jork w Ameryce Północnej i Tokio w Azji). Metropolie kontynentalne w Europie to: Mediolan, Madryt, Monachium, Frankfurt nad Menem, Bruksela, Barcelona, Amsterdam, Moskwa i Zurych. Oddziałują one bardzo silnie na gospodarkę naszego kontynentu. Metropoliami regionalnymi są pozostałe miasta milionowe, mające istotne znaczenie dla swojego kraju czy też pewnej części Europy.

4. Paryż – światowa metropolia

Paryż leży nad Sekwaną w środkowej części nizinnego Basenu Paryskiego. Dogodne położenie transportowe przyczyniło się do powstania już w czasach rzymskich osady zwanej Lutetia Parisorium. W XI wieku Paryż stał się stolicą Francji, a w XIV wieku był największym miastem w Europie, liczącym ok. 250 tys. mieszkańców. W połowie XIX wieku na polecenie Cesarza Napoleona III ówczesny prefekt Paryża George Eugene Haussman dokonał wielkiej przebudowy, przekształcając je w najwspanialsze miasto Europy. Modernizacja polegała na wyburzeniu przeludnionego centrum i wytyczeniu nowego układu komunikacyjnego. Proste ulice o szerokości minimum 24 m połączyły place, obiekty publiczne, dworce i parki miejskie. W 1900 roku w Paryżu mieszkało 2,7 mln ludzi. Już wówczas Paryż był centrum politycznym i gospodarczym. Dzisiaj jest drugim pod względem liczby ludności miastem w Europie, liczącym 11 mln mieszkańców, co stanowi 18,6% ogółu ludności Francji. Miasto wraz z przyległym obszarem to największy okręg usługowo–przemysłowy Francji, w którym zbiegają się główne autostrady i linie kolejowe. Paryż jest wielkim światowym węzłem transportu. Na jego obrzeżach zlokalizowano 3 duże międzynarodowe porty lotnicze. Rocznie przyjmują one ok. 50 mln pasażerów. Najstarszą częścią Paryża jest wyspa Ile de la Cite na Sekwanie, o której wspomina w swych pamiętnikach Juliusz Cezar, opisując kampanię przeciwko Lutecji w 53 roku naszej ery. Obecna nazwa Paryż pojawia się na XVI‑wiecznej mapie będącej kopią mapy późnorzymskiej.
Od kiedy Paryż stał się stolicą państwa (XI w.), jego rozwój znacząco przyspieszył. Miasto zostało głównym ośrodkiem naukowym i kulturalnym. W 1210 roku założono Uniwersytet Paryski, drugi w Europie po Uniwersytecie Bolońskim, a już w 1253 roku powstała słynna Sorbona. Dzisiaj w mieście jest 13 uniwersytetów i wiele innych szkół wyższych. Od trzech stuleci Paryż jest kulturalną stolicą Europy. Corocznie odwiedza to miasto ok. 20 mln turystów. Blisko połowa z nich trafia do Luwru – największego muzeum na świecie. Około 7 mln osób wjeżdża windami na Wieżę Eiffla, a ponad 5 mln gości ma Centrum Kultury Georgesa Pompidou.

Ciekawostka

Dla uświetnienia odbywającej się w Paryżu w 1899 roku wystawy światowej zbudowano wysoką na 300 m stalową wieżę. Jej ciężar szacuje się na 7 tys. ton. Była to wówczas najwyższa budowla na świecie. Twórcą jej był inżynier Gustave A. Eiffel. Wieża wsparta na czterech potężnych nogach stanowiła wielkie osiągnięcie techniczne. Jednak wielu wybitnych ludzi określało ją jako „barbarzyńską masę” przytłaczającą wspaniałe historyczne budowle Paryża. Z czasem stała się ona symbolem miasta i dzisiaj należy do najpopularniejszych budowli świata. Obliczono, że gdyby stopiono ażurową konstrukcję wieży, na powierzchni jej kwadratowej podstawy o boku długości 123 m powstałaby warstwa stali o grubości zaledwie 6 cm.

W Paryżu mają swoje siedziby organizacje międzynarodowe, m.in.: UNESCO, Międzynarodowe Biuro Czasu, Międzynarodowe Biuro Miar i Wag, Europejska Agencja Kosmiczna, OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju), Agencja Energii Jądrowej. Paryż jest siedzibą blisko 200 filii wielkich międzynarodowych koncernów. Co roku odbywa się w tym mieście kilkaset imprez: kongresów, wystaw, imprez sportowych i kulturalnych.
Centrum Paryża, rozciągające się wzdłuż Sekwany między krańcem Wyspy św. Ludwika a Wieżą Eiffla, jest wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Tu znajdują się arcydzieła francuskiej architektury, kultury i sztuki:

• katedra Notre Dame zbudowana na przełomie XII i XIII wieku, jedna z największych świątyń we Francji o długości 130 m i wysokości 69 m z olbrzymią rozetą o średnicy 9,6 m;

• Luwr – stary pałac królów Francji pochodzący z XII wieku, następnie rozbudowywany; obecnie znajduje się w nim wielkie muzeum ze wspaniałymi zbiorami m.in. malarstwa (Mona Lisa Leonarda da Vinci) i rzeźby (Wenus z Milo);

• budowle wokół placu de la Concorde (plac Zgody);

• Pałac Inwalidów (Hotel des Invalides) zbudowany na polecenie Ludwika XIV jako schronisko dla weteranów; dzisiaj jest tam muzeum, a w 1840 roku w krypcie złożone zostały prochy Napoleona I, sprowadzone z wyspy Św. Heleny;

• aleja Pól Elizejskich (Champs Elysees) – główna arteria Paryża biegnąca od Placu Zgody do Placu Gwiazdy, na którym wznosi się Łuk Triumfalny upamiętniający zwycięstwa armii napoleońskiej;

• Wieża Eiffla (czytaj w ciekawostce powyżej).

Ciekawostka

Klasyfikacja miast światowych opiera się na kilku miernikach, które uznaje się za ważne społecznie i gospodarczo. Należą do nich:

• organizowanie igrzysk olimpijskich lub wyrażenie chęci ich organizacji,

• zlokalizowanie w mieście biur największych światowych banków i korporacji przemysłowych;

• lokalizacja giełdy finansowej;

• liczba pasażerów na lotniskach międzynarodowych;

• liczba koncertów zespołu The Rolling Stones – ten założony w 1963 roku angielski zespół rockowy odwiedził Paryż 14 razy i wystąpił w nim na 28 koncertach.

Ćwiczenie 3

Podsumowanie

• Europa jest jednym z bardziej zurbanizowanych kontynentów – ponad 73% ludności mieszka w miastach.

• Proces urbanizacji przyczynił się do szybkiego rozwoju miast; w 2015 roku było w Europie 55 miast liczących więcej niż 1 mln mieszkańców.

• W Europie Zachodniej powstały liczne miasta, które silnie oddziałują na rozwój gospodarki regionalnej i kontynentalnej.

• Dwa miasta europejskie – Paryż i Londyn – są metropoliami o zasięgu światowym; światowe metropolie są miejscem skupiającym rynki finansowe, zarządzają gospodarką światową, wpływają na wielkość produkcji przemysłowej, wymianę handlową i przepływ usług na świecie.