Główna » Artykuły » Moje artykuły |
Mapa – po co ją tworzymy i do czego wykorzystujemy skalę?Ziemia ma powierzchnię przekraczającą 510 mln km2. Przedstawienie tak ogromnego obszaru na płaszczyźnie wydaje się niemożliwe. W dodatku Ziemia ma kształt zbliżony do kuli, a bez zastosowania specjalnych metod nie da się przenieść obrazu z powierzchni kuli na płaszczyznę. Jeśli interesuje cię, jak geografowie poradzili sobie z tym niełatwym zadaniem, zapoznaj się z materiałem zaprezentowanym w kilku najbliższych lekcjach e‑podręcznika. Kliknij, aby uruchomić podgląd Mapa Ziemi w odwzorowaniu wiernokątnym, walcowym, normalnym Mercatora Już wiesz
Nauczysz się
1. Z jakich elementów składa się mapa?Mapa to obraz powierzchni Ziemi lub jej fragmentu (także innego ciała niebieskiego lub nieba) przedstawiony na płaszczyźnie i w pomniejszeniu, to znaczy w skali, przy użyciu odwzorowania kartograficznego. Rysując treść mapy, konieczne jest zastosowanie odpowiednich symboli kartograficznych (znaków umownych), których zestawienie wraz z opisami nazywamy objaśnieniami mapy lub legendą. Nie ma możliwości przedstawienia na mapie wszystkich obiektów, jakie istnieją w rzeczywistości na prezentowanym obszarze, co zmusza nas do uproszczenia, czyli generalizacji jej treści. Generalizacja może być:
fullscreen Generalizacja ilościowa fullscreen Generalizacja jakościowa Podstawowymi elementami mapy są:
Czasami na mapie znajdują się także dodatkowe elementy ułatwiające korzystanie z niej. Są to na przykład przekroje, diagramy, tabele czy rysunki (szczególnie często stosowane na dawnych mapach). Kliknij, aby uruchomić podgląd Mapa i jej podstawowe elementy Polecenie 1 Każda uczennica i każdy uczeń na lekcji geografii może korzystać z map w wersji tradycyjnej (na papierze) lub elektronicznej. Przeanalizuj trzy dowolne mapy i sprawdź, czy mają:
Ciekawostka Dawne mapy często nie spełniały większości kryteriów, które obecnie traktowane są jako konieczne. Brakowało konsekwencji w stosowaniu skali, co prowadziło do tego, że każdy fragment mapy miał inną podziałkę. Odwzorowania kartograficznego nie wykorzystywano wcale, a symbole na mapie zależały wyłącznie od fantazji kartografa. Kliknij, aby uruchomić podgląd XVI-wieczna Mapa Morska (Carta Marina), jedna z pierwszych map Skandynawii sporządzona przez szwedzkiego geografa Olausa Magnusa. Autor ozdobił ją rycinami przedstawiającymi życie codzienne mieszkańców Szwecji i Finlandii oraz różne potwory morskie Ciekawostka Ze względów praktycznych do najczęściej ostatnio stosowanych map należą mapy samochodowe w postaci drukowanych na papierze atlasów samochodowych albo elektronicznych map w nawigacjach samochodowych współpracujących z odbiornikami GPS. Nie mają one jednak wielu elementów właściwych dla tradycyjnie sporządzonej mapy. Kliknij, aby uruchomić podgląd Mapa GPS fragmentu Warszawy 2. Siatka geograficzna i siatki kartograficzneSiatka geograficzna jest umownym układem południków i równoleżników na powierzchni kuli ziemskiej lub na jej modelu zwanym globusem, a siatka kartograficzna jest jej odpowiednikiem na płaszczyźnie. Jednym z podstawowych zadań kartografii jako nauki było wynalezienie sposobu na dokonanie rzeczy z pozoru niemożliwej – takiego „rozpłaszczenia” powierzchni kulistej (albo jej części), aby każdy jej fragment przylegał idealnie do płaszczyzny. Kartografowie opracowali matematyczne i optyczne metody sprostania temu zadaniu. Sposoby te nazywamy odwzorowaniami kartograficznymi. Najłatwiej można zrozumieć, co to jest odwzorowanie kartograficzne, wyobrażając sobie szklaną kulę, na którą naniesiona została siatka geograficzna, a wewnątrz znajduje się świecąca żarówka. Wówczas na przyłożoną do kuli płaską powierzchnię będą padały cienie południków i równoleżników, tworząc na niej siatkę kartograficzną.
Kliknij, aby uruchomić podgląd Na skutek rzutowania siatki geograficznej z kuli na płaszczyznę lub powierzchnię boczną stożka lub walca powstaje siatka kartograficzna Niestety każde odwzorowanie kartograficzne powoduje pewne zniekształcenia przedstawianego obszaru. Odwzorowania wiernokątne zachowują na siatce kartograficznej w sposób wierny tylko kąty, wiernopowierzchniowe zgodnie z rzeczywistością oddają jedynie powierzchnię, a wiernoodległościowe – odległości, przy czym są one wierne tylko wzdłuż określonych linii lub kierunków. Zawsze kiedy jedna z tych wielkości była wiernie odwzorowana, pozostałe ulegały niestety deformacji. Często stosuje się odwzorowania kartograficzne, które zniekształcają zarówno kąty, powierzchnię, jak i odległości, ale wówczas wszystkie te zniekształcenia są zminimalizowane. Kliknij, aby uruchomić podgląd Polecenie 2 Wybierz dowolną mapę Ziemi i znajdź zniekształcenia powodowane przez rodzaj zastosowanego odwzorowania.
Zastanów się, co na wybranej mapie uległo zniekształceniu w odniesieniu do rzeczywistości w związku z zastosowaniem odwzorowania kartograficznego. Ciekawostka Na załączonej poniżej mapie równoleżniki są rzeczywiście równoległe, a kąty między równoleżnikami i południkami – proste. W efekcie im dany obszar leży bliżej biegunów, tym większe są zniekształcenia jego powierzchni oraz odległości. Grenlandia (powierzchnia rzeczywista ok. 2,2 mln km2) wygląda na tej siatce na większą od Australii (powierzchnia ok. 7,7 mln km2). Kliknij, aby uruchomić podgląd Mapa Ziemi w odwzorowaniu wiernokątnym, walcowym, normalnym Mercatora 3. Skala mapy, jej rodzaje i obliczanie odległościPrzedstawienie jakiegokolwiek obszaru na mapie wymaga zmniejszenia jego obrazu. Stopień takiego zmniejszenia, czyli skalę mapy, przedstawia stosunek odległości między dwoma punktami na mapie do odpowiadającej jej odległości w terenie. Pod uwagę brana jest odległość pozioma, w linii prostej, a nie rzeczywista, uwzględniająca ukształtowanie terenu. Można to zapisać w następujący sposób: skala mapy= odległość na mapieodległość w terenieskala mapy= odległość na mapieodległość w terenie W zależności od sposobu zapisu wyróżnia się kilka rodzajów skali. Gdy zapisujemy ją jako ułamek, to nazywana jest skalą liczbową. Może mieć wówczas na przykład postać 1:100 000 albo 1/100 000. Czasem ten drugi sposób zapisu nosi nazwę skali ułamkowej. W obu przypadkach skala ta informuje, że jeden odcinek na mapie odpowiada 100 000 takich samych odcinków w terenie. Rzeczywista długość odcinka, który na mapie o podanej powyżej skali ma 2 cm, to 2 x 100 000 takich samych dwucentymetrowych odcinków w terenie, czyli 200 000 cm, 2 000 m albo 2 km. Zatem 1 cm w tej skali odpowiada 100 000 cm, 1000 m, czyli 1 km. Możemy przedstawić to jako: 1 cm – 1 km (lub 1 cm --> 1 km). Podany zapis odczytujemy w następujący sposób: jeden centymetr na mapie odpowiada jednemu kilometrowi w terenie. Tak zapisana skala to skala mianowana. W stosunku do map powstałych w odpowiednich skalach często używa się określeń mała skala, duża skala. Różnice między nimi najłatwiej zrozumieć, gdy zapamięta się, że skala jest ułamkiem, a więc im większa jest liczba w mianowniku, tym skala jest mniejsza. Skoro wartość liczbowa skali 1:1000 jest znacznie większa niż 1:100 000 000, to łatwo zinterpretować, że pierwsza z nich jest duża, a druga mała. Kliknij, aby uruchomić podgląd Skala liczbowa, skala mianowana, podziałka liniowa Ćwiczenie 1 Jeżeli na mapie narysowanej w skali 1:75 000 zmierzyliśmy drogę z domu do szkoły i uzyskaliśmy wynik 4 cm, to ile wynosi długość tej drogi w terenie? Ćwiczenie 2 Jeżeli na mapie ze skalą 1 cm – 250 m zmierzyliśmy drogę z domu do szkoły i uzyskaliśmy wynik 6 cm, to ile wynosi długość tej drogi w terenie? Ćwiczenie 3 Jeżeli chcemy narysować mapę w skali 1:10 000, a zmierzyliśmy w terenie długość boiska piłkarskiego, która wynosi 110 metrów, jaką długość będzie miało to boisko na mapie? 4. Plan i różne rodzaje mapPlan to bardzo szczegółowy, kartograficzny obraz stosunkowo niewielkiego obszaru (np. jednego miasta) przedstawiony na płaszczyźnie za pomocą symboli kartograficznych w dużej skali (zwykle od ok. 1:1000 przy bardzo małych miejscowościach lub ich fragmentach do ok. 1:20 000 dla wielkich miast lub aglomeracji). Plan obejmuje tak mały fragment powierzchni Ziemi, że można uznać go za półpłaszczyznę i nie trzeba stosować w tym przypadku odwzorowania kartograficznego. Na planie nie rysuje się zazwyczaj układu współrzędnych geograficznych. Kliknij, aby uruchomić podgląd Plan Starego Miasta w Zamościu Nieco mniejsze skale (od 1:10 000 do 1:200 000) mają zwykle mapy topograficzne. Są to szczegółowe mapy przedstawiające ukształtowanie terenu i jego pokrycie, wody, drogi, koleje, zabudowania, granice administracyjne i państwowe. Mapy te mają wrysowaną siatkę topograficzną (kilometrową). Kliknij, aby uruchomić podgląd Przykładowa mapa topograficzna w skali 1:50 000 Podobną skalę jak mapy topograficzne mają mapy turystyczne, które przedstawiają informacje o obiektach istotnych z punktu widzenia turysty, czyli m.in. o interesujących obiektach przyrodniczych i kulturowych, szlakach turystycznych, schroniskach, polach namiotowych i biwakowych, kempingach, pocztach itp. Kliknij, aby uruchomić podgląd Mapa turystyczna Kampinoskiego Parku Narodowego w skali 1:65 000 Mniejszą skalę niż mapy topograficzne mają mapy przeglądowe (skala mniejsza niż 1:200 000), które przedstawiają kraje, kontynenty lub ich części. Ukazane są na nich istotne elementy pokrycia terenu – m.in. rzeki, jeziora, bagna, największe miasta, linie kolejowe, drogi, granice państw, punkty wysokościowe. Zwykle wymienione elementy treści mapy przedstawione są na tle rzeźby terenu odwzorowanej za pomocą poziomic i barw właściwych dla skali hipsometrycznej. Zwyczajowo mapy takie nazywane są mapami ogólnogeograficznymi lub fizycznymi. Kliknij, aby uruchomić podgląd Mapa przeglądowa Australii Innym kryterium podziału map może być klasyfikacja ze względu na treść mapy. Według tego wyznacznika możemy wydzielić dwie główne grupy:
Mapy ogólnogeograficzne pokazują związki przestrzenne pomiędzy wybranymi zjawiskami geograficznymi. Najczęściej przedstawione są na nich: ukształtowanie powierzchni, hydrografia (czyli wody, np. rzeki, jeziora, morza, bagna itp.), zabudowa, drogi, koleje, granice. Mapy tematyczne przedstawiają jedno określone zjawisko bądź element (czasami kilka zagadnień z danej dziedziny). Możemy je podzielić na dwie grupy:
Mapy ze względu na wielkość skali można podzielić na trzy grupy:
Kliknij, aby uruchomić podgląd Przykłady map tematycznych: mapa przyrodnicza – mapa średnich rocznych opadów w Polsce (A), mapa społeczno-ekonomiczna – mapa gęstości zaludnienia na świecie (B) Polecenie 3 W atlasie geograficznym odszukaj mapy: klimatyczną, rozmieszczenia surowców naturalnych i transportu (wszystkie dla tego samego obszaru). Przeanalizuj je, porównaj i wymień zasadnicze różnice między nimi. Podsumowanie
| |
Wyświetleń: 152 | Rating: 0.0/0 |
Liczba wszystkich komentarzy: 0 | |